همه چیز درباره اکسپندر یا وسیع کننده کام

اکسپندر های کام (palate expanders) ابزار های دهانی هستند که برای درمان تعدادی از مشکلات دندان و فک به کار برده می شوند. به آن ها اکسپندر یا وسیع کننده ارتودنسی (orthodontic expanders) نیز گفته می شود.

اکسپندر ها معمولا برای کودکان استفاده می شوند اما نوجوانان و بزرگسالان نیز می توانند آن را برای درمان ارتودنسی به کار ببرند. اگر کودک شما دچار کراس بایت (cross bite) است یا فک بالایی او باریک تر از حد طبیعی است، دندانپزشک ممکن است اکسپندر کام را برای درمان مشکل او تجویز کند.

چندین دهه است که از اکسپندر ها استفاده می شود. این ابزار، انواع مختلفی دارد. در این مقاله، انواع اکسپندر ها و نحوه کار آن ها را شرح می دهیم. همچنین، توضیح می دهیم که وسیع کننده های کامی در چه زمان بیشترین تاثیر گذاری را دارند.

اکسپندر کام چیست؟

اکسپندر ها برای وسیع کردن تدریجی سقف دهان به کار می روند. با گسترش سقف دهان، فک بالا پهن تر می شود. در مورد وسیع کننده کام می توان به موارد زیر اشاره کرد:

اکسپندر های کام برای پهن کردن فک به کار می روند

در صورت باریک بودن فک، ممکن است جای کافی برای مرتب قرار گرفتن دندان ها وجود نداشته باشد؛ در نتیجه دندان ها به طور متراکم، کج و روی یکدیگر قرار می گیرند. از آن جایی که در فک باریک مقدار فضای لثه نیز کاهش پیدا می کند، احتمال نهفتگی دندان ها نیز افزایش می یابد.

اکسپندر باعث گسترش فک بالا می شود و بدین ترتیب، فضای کافی را برای رشد دندان های دائمی کودک ایجاد می کند.

از اکسپندر ها در درمان کراس بایت (cross bite) استفاده می شود

از اکسپندر کام، برای تصحیح کراس بایت نیز استفاده می شود. کراس بایت نوعی مال اکلوژن دندانی (dental malocclusion) است که در آن دندان های فک بالا در عقب دندان های پایین قرار می گیرند. در واقع دندان های پایینی، دندان های بالا را می پوشانند. اگر کراس بایت درمان نشود می تواند مشکلات زیر را به وجود بیاورد:

• درد
• پوسیدگی دندان
• آپنه خواب (sleep apnea)

ساختمان اکسپندر

اکسپندر کام از دو نیمه تشکیل شده است که به آخرین دندان های  مولر (molars) فک بالا متصل می شوند. این دو نیمه به وسیله یک پیچ که در وسط سقف دهان قرار می گیرد، به یکدیگر متصل می شوند.

پیچ موجود در اکسپندر یک کلید دارد که با چرخاندن آن، فشار وارد شده بر دو نیمه استخوان فک افزایش می یابد. بدین طریق، فک به تدریج وسعت پیدا می کند.

اکسپندر به صورت اختصاصی برای هر فرد ساخته می شود. ابتدا، دندانپزشک متخصص ارتودنسی از دندان ها و فک بالا قالب تهیه می کند. قالب به آزمایشگاه فرستاده می شود و در آن جا اکسپندر به صورت اختصاصی برای قالب دهان و دندان های فرد ساخته می شود.

اکسپندر یا وسیع کننده کام

انواع اکسپندر کام

انواع مختلفی از اکسپندر ها وجود دارد. بعضی متحرک (removable) هستند و بعضی دیگر برای چند ماه به صورت ثابت در دهان قرار می گیرند. شما به همراه دندانپزشک خود می توانید تصمیم بگیرید که کدام نوع برای شما مناسب تر است.

اکسپندر کام متحرک (removable palate expander)

اگر لازم باشد که فک تنها به مقدار کمی پهن و وسیع شود، دندانپزشک متخصص ارتودنسی معمولا اکسپندر کام متحرک را پیشنهاد می دهد. برند های مختلفی این نوع از اکسپندر را طراحی می کنند و می سازند.

اکسپندر متحرک باید تمام روز در دهان باشد؛ به جز در مواقع غذا خوردن، ورزش کردن یا مسواک زدن. پیچ این نوع از اکسپندر ها را باید ۲ یا ۳ بار در هفته تنظیم کرد و نیاز به چرخش روزانه ندارند.

اکسپندر سریع هیراکس (hyrax rapid palatal expander)

این اکسپندر از نوع دائمی (fixed) است و بند هایی دارد که محکم به دور دندان های مولر قرار می گیرد. بند ها روی دندان ها می چسبند و اکسپندر را در سر جای خود نگه می دارند.

در وسط اکسپندر هیراکس یک پیچ وجود دارد. شما می توانید با استفاده از کلیدی که در اختیارتان قرار می گیرد، پیچ را تنظیم کنید.

اکسپندر کواد هلیکس (quad helix appliance)

اکسپندر کواد هلیکس نیز، دائمی است و به آخرین دندان های مولر متصل می شود. این اکسپندر به صورت فشرده در دهان قرار می گیرد و تدریجا به صورت خود به خودی باز می شود. در نتیجه، نیازی نیست که با پیچ و کلید آن را تنظیم کنید.

اکسپندر هاس (has expander)

اکسپندر دائمی هم به آخرین دندان های مولر فک بالا متصل می شود. یک پیچ در وسط صفحه اکریلیکی ابزار قرار دارد که با استفاده از آن می توان اکسپندر را تنظیم کرد. با چرخاندن پیچ، فشار وارد شده بر سقف دهان و دندان ها تغییر می کند.

اکسپندر یا وسیع کننده کام

نحوه تنظیم اکسپندر کام

اگر اکسپندر شما به صورت دستی (manual) تنظیم می شود، ارتودنتیست آموزش های لازم را در اختیار شما قرار می دهد تا بتوانید به درستی پیچ را بچرخانید. همچنین، دندانپزشک تقویمی به شما می دهد تا بتوانید در زمان های درست و تعیین شده، تنظیمات اکسپندر را انجام دهید.

بر روی پیچ اکسپندر، تعدادی سوراخ قابل مشاهده است. کلید مخصوص پیچ در اختیار شما قرار میگرد. کلید معمولا شبیه به گیره کاغذ است.

برای تنظیم اکسپندر باید کلید را در داخل سوراخ های روی پیچ قرار دهید و به سمت عقب دهان بچرخانید. با چرخش پیچ به طور صحیح، سوراخ جدیدی قابل مشاهده می شود.

آیا استفاده از اکسپندر کام دردناک است؟

استفاده از اکسپندر کام، همراه با درد نیست و تنظیم آن هم نباید باعث ایجاد درد شود. زمانی که با کلید مخصوص، پیچ را تنظیم می کنید، ممکن است در سقف دهانتان احساس فشار به وجود بیاید و یا در دندان هایتان کمی احساس ناراحتی کنید. حتی امکان دارد در بینی و چشمان خود فشار و ناراحتی را حس کنید. اما این احساس خیلی زود، با گذشت حدود ۵ دقیقه، از بین می رود.

آیا اکسپندر کام جویدن و بلعیدن غذا را دشوار می کند؟

همانند بریس های دندانی (braces)، برای عادت کردن به اکسپندر های کام هم به مقداری زمان نیاز است. ممکن است در اوایل قرار دادن اکسپندر در دهان، در هنگام صحبت کردن، جویدن و بلعیدن کمی احساس ناراحتی داشته باشید.

به علاوه، زبان در تماس با اکسپندر قرار می گیرد و ممکن است احساس کنید دهانتان پر است. پس از گذشت چند روز، این حالت از بین می رود و به اکسپندر عادت می کنید. در روز های نخست بهتر است از غذا های نرم مانند اسموتی، تخم مرغ آبپز و ماست استفاده کنید تا مجبور به جویدن زیاد نشوید. از خوردن آبنبات های سخت، آدامس و غذا های چسبناک یا سفت بپرهیزید.

عوارض جانبی استفاده از اکسپندر کام چیست؟

استفاده از اکسپندر کام، معمولا باعث ایجاد فضای خالی میان دو دندان جلویی در فک بالا می شود. این اتفاق کاملا عادی است و غیر منتظره نیست. فضای ایجاد شده، با گذشت زمان به صورت خود به خودی از بین می رود. در مواردی، بریس دندانی تجویز می شود.

اکسپندر کام می تواند عوارض موقتی ایجاد کند؛ مانند:

• لکنت زبان
• سر درد
• جاری شدن آب دهان (drooling)

اکسپندر یا وسیع کننده کام

مدت زمان لازم برای استفاده از اکسپندر کام چقدر است؟

استخوان های فک تا پس از دوران بلوغ در حال رشد و تکامل هستند. بهتر است که قبل از اتمام رشد استخوان ها از وسیع کننده کام استفاده شود. در این صورت، تغییرات سریع تر و راحت تر اعمال می شوند. به همین دلیل، طول مدت درمان با اکسپندر در کودکان کوتاه تر از نوجوانان و بزرگسالان است.

در کودکان، پس از ۲ تا ۳ ماه استفاده از اکسپندر، فک به مقدار دلخواه وسعت می یابد و پهن می شود. دستگاه باید ۴ تا ۶ ماه دیگر نیز در دهان باقی بماند تا دو طرف استخوان فک به یکدیگر بپیوندند و دندان ها در جایگاه صحیح خود قرار بگیرند.

در افرادی که سن بیشتری دارند و فک آن ها به طور کامل رشد پیدا کرده است، این پروسه یک سال یا بیشتر طول می کشد. در مواردی ممکن است اکسپندر نتواند به مقدار دلخواه فک را پهن و وسیع کند. در این صورت، دندانپزشک متخصص ارتودنسی ممکن است جراحی را پیشنهاد دهد که طی آن، اکسپندر مخصوص در سقف دهان جاسازی می شود.

هنگام استفاده از اکسپندرکام، چگونه باید از دندان ها و لثه های خود مراقبت کنید؟

بسیار مهم است که دندان ها، لثه ها و اکسپندر خود را تمیز و عاری از هر گونه باکتری، پلاک (plaque) و رسوب نگه دارید. تجمع پلاک، علاوه بر ایجاد پوسیدگی در دندان ها، باعث التهاب و ورم لثه ها نیز می شود. ملتهب شده لثه، تنظیم اکسپندر را تا حدی دشوار می کند.

دندان های خود را به طور منظم مسواک بزنید و نخ دندان بکشید؛ مخصوصا پس از صرف وعده های غذایی. می توانید از مسواک های معمولی و یا برقی استفاده کنید. در این باره با دندانپزشک خود مشورت کنید. از خوردن غذا های چسبناک و سفت بپرهیزید. هنگامی که از اکسپندر استفاده می کنید، بهتر است مواد غذایی مانند آجیل و هویج را مصرف نکنید؛ چراکه این مواد تبدیل به ذرات ریز می شوند و پاک کردن آن ها از دهان دشوار است.

اگر کودک شما از اکسپندر استفاده می کند، مراقب باشید اجسام سختی مانند مداد را نجود چون به ابزار دهانی آسیب وارد می شود.

چه گزینه های دیگری به جز اکسپندر کام وجود دارد؟

دندانپزشک پس از معاینه دهان و دندان، بهترین گزینه های درمانی را به شما پیشنهاد می دهد. با کمک دندانپزشک و با توجه به شرایط خود، می توانید بهترین گزینه درمان را انتخاب کنید.

بریس ها

در کودکان و بزرگسالان، بریس دندانی (brace) برای برطرف کردن کراس بایت و یا شلوغ و متراکم بودن دندان ها استفاده می شود.

کشیدن دندان ها

در مواردی، دندانپزشک برای جلوگیری از روی هم قرار گرفتن دندان ها، کشیدن دندان را پیشنهاد می دهد. در مواقعی که دندان های مولر فضای کافی برای رویش ندارند، دندان مورد نظر کشیده می شود.

جراحی فک

در مواردی که مشکلات دندانی از طریق درمان ارتودنسی حل نمی شود، ممکن است انجام جراحی فک سودمند باشد.

کلام آخر

اکسپندر های کام، ابزار های دندانی هستند که برای بر طرف کردن مشکلات مختلف دندانی مانند کراس بایت به کار می روند. بهتر است قبل از بلوغ از آن ها استفاده شود. اکسپندر ها انواع گوناگونی دارند که بعضی متحرک و بعضی دائمی هستند. در کودکان، دوره درمانی اکسپندر کام معمولا کمتر از یک سال است. اما در نوجوانان و بزرگسالان ممکن است این دوره طولانی تر شود.