ارتودنسی چیست؟

ارتودنسی (orthodontics)، شاخه ای تخصصی از دندانپزشکی است که به درمان مال اکلوژن (malocclusion) می پردازد. مال اکلوژن به وضعیتی گفته می شود که در آن، در هنگام بسته بودن دهان، دندان ها به درستی روی هم قرار نمی گیرند و بدین ترتیب بایت (bite) نامناسبی به وجود می آید. به نحوه قرارگیری دندان ها روی هم، بایت گفته می شود. دندانپزشکان ارتودنتیست در صاف و مرتب کردن دندان ها تخصص دارند. در برخی مواقع، درمان ارتودنسی برای بهبود ظاهر دندان های فرد انجام می شود و درمان جنبه زیبایی دارد. البته، درمان ارتودنسی عملکرد دهان و دندان ها را نیز بهتر می کند و این گونه نیست که فقط و فقط ظاهر زیبایی برای فرد بسازد.

انواع درمان ارتودنسی

دندانپزشک ارتودنتیست برای رسیدن به اهداف زیر، درمان را انجام می دهد:

• از بین رفتن فاصله و شکاف میان دندان ها
• هر تراز و هم سطح شدن نوک دندان ها
• صاف و مرتب شدن دندان های کج
• بهبود در گفتار و همینطور جویدن
• تقویت سلامتی لثه و دندان ها در بلندمدت
• درمان بایت نادرست دندان ها
• درمان ارتودنسی ظاهر دندان ها را بهتر می کند و همچنین می تواند در عملکرد گفتار و جویدن، تاثیر مثبتی داشته باشد. به علاوه، در مواردی، انجام این درمان از دندان ها در برابر پوسیدگی و تخریب محافظت می کند. برای رسیدن به اهداف بالا، ارتودنتیست از وسایل مختلف دندانپزشکی مانند بریس (brace)، پلیت (plate) و هدگیر (headgear) استفاده می کند.

انواع وسایل

وسایل و ابزار ارتودنسی می توانند از نوع ثابت و یا متحرک باشند.

کلینیک ارتودنسی در اصفهان

وسایل ارتودنسی ثابت

رایج ترین ابزار به کار گرفته شده در درمان های ارتودنسی، وسایل ثابت هستند. معمولا زمانی از آن ها استفاده می شود که دقت و ظرافت زیادی برای درمان نیاز باشد. فردی که ابزار ثابت در دهانش قرار داده شده است، می تواند کاملا عادی غذا بخورد اما بهتر است از برخی غذا ها و نوشیدنی ها مثل نوشیدنی های گازدار، آبنبات های سفت، آدامس و دیگر غذاهای چسبنده پرهیز کند.

افرادی که در ورزش های تماسی و رزمی شرکت می کنند، حتما به ارتودنتیست خود اطلاع بدهند چراکه باید از محافظ های مخصوص لثه استفاده کنند.

برخی از وسایل ثابت ارتودنسی عبارتند از:

بریس های ثابت

بریس ها شامل براکت ها (brackets)، سیم های ارتودنسی (wires) و بند ها (bands) می شوند. بریس ها در دو نوع رنگی و غیر رنگی وجود دارند. بند ها، مثل حلقه محکم دور دندان ها قرار می گیرند و به عنوان لنگر برای سایر وسایل عمل می کنند. براکت ها معمولا به سطح جلویی دندان متصل می شوند. سیم های کمانی شکل، از میان براکت ها گذر می کنند و به وسیله بند ها در سر جای خود محکم می شوند. در نهایت، سیم کمانی شکل کشیده و سفت می شود و بدین صورت به دندان فشار می آید. به مرور زمان، فشار وارده بر دندان ها، باعث قرارگیری صحیح آن ها در کنار هم می شود.

پس از این که طی جلساتی، ارتودنتیست وسایل لازم را در دهان بیماری جایگذاری کرد، بیماری باید طبق برنامه ای مشخص برای کنترل وضعیت دندان ها به ارتودنتیست مراجعه کند. درمان ممکن است از چند ماه تا چندین سال طول بکشد.

کلینیک ارتودنسی در اصفهان

نگهدارنده های فضا- ثابت (fixed-space maintainers)

زمانی که کودکی دندان شیری خود را از دست می دهد، فضا نگهدارنده از حرکت دندان های مجاور به سمت جای خالی جلوگیری می کند. بدین ترتیب فضای کافی و لازم برای دندان دائمی که در می آید، وجود دارد. برای این کار، بندی به دور یکی از دندان های مجاور دندان افتاده، محکم می شود و سپس یک سیم از طرف بند به سمت دندان مجاور دیگر می رود.

وسایل ثابت مخصوص

این وسایل ثابت ویژه می توانند به عنوان جایگزین نگهدارنده های فضا-ثابت عمل کنند. از این وسایل مخصوص برای کنترل بیرون آوردن زبان و مکیدن انگشت شصت استفاده می شود. ممکن است این ابزار به خصوص در هنگام غذا خوردن، برای فرد ناراحتی ایجاد کنند، برای همین تنها زمانی که چاره دیگری نیست از آن ها استفاده می شود.

وسایل ارتودنسی متحرک یا غیرثابت

از این ابزار برای درمان مشکلات کوچک مثل جلوگیری از مکیدن انگشت شصت و صاف و مرتب شدن دندان هایی که کمی کج هستند، استفاده می شود. فرد برای غذا خوردن، نخ دندان کشیدن و تمیز کردن وسایل، می تواند آن ها را از دهانش بیرون بیاورد. در مواقعی مانند نواختن ساز های بادی و یا دوچرخه سواری، ممکن است ارتودنتیست به بیمار پیشنهاد دهد که این ابزار را از دهانش خارج کند.

 برخی از این وسایل متحرک عبارتند از:

الاینرها (aligners)

در بزرگسالان، می توان از الاینر(هم ترازکننده) به عنوان جایگزینی برای بریس استفاده کرد. وقتی که الاینر در دهان قرار می گیرد، معمولا برای دیگران غیرقابل رویت است. این ابزار هم تراز کننده را می توان برای غذا خوردن، نخ دندان کشیدن و مسواک زدن، از دهان خارج نمود. فرد به طور معمول، ۲ تا ۳ هفته از یک الاینر استفاده می کند و پس از آن باید الاینر را تعویض و با مدلی سفت تر جایگزین کرد.

هدگیر (headgear)

یک بند که پشت سر قرار می گیرد از دو طرف به سیم فلزی و یا کمانی که در جلوی صورت قرار دارد، متصل می شود. هدف، کند کردن رشد فک بالایی است. با استفاده از هدگیر، دندان های عقبی سر جای خود ثابت می مانند و به دندان های جلویی فشاری به سمت عقب وارد می شود.

ضربه گیرهای  لب و گونه (lip and cheek bumpers)

این ضربه گیر ها، به منظور کاهش فشاری که گونه ها و لب ها بر دندان وارد می کنند، استفاده می شود.

وسیع کننده کام  یا اکسپندر (palatal expander)

این وسیله طراحی شده است تا کمان فک بالا را باز تر و وسیع تر کند. اکسپندر، از یک صفحه پلاستیکی تشکیل شده که روی کام یا همان سقف دهان قرار می گیرد. پیچ های این ابزار، بر مفاصل استخوان ها فشاری به سمت بیرون وارد می کنند. این فشار به تدریج، سقف دهان را وسیع تر می کند.

نگهدارنده ها و یا ریتینر (retainers)

برای جلوگیری از حرکت دندان ها به سمت مکان اولیه شان، از ریتینر استفاده می شود. نوع خاصی از این نگهدارنده، برای کودکانی که انگشت خود را می مکند به کار گرفته می شود. دو نوع نگهدارنده متحرک وجود دارد:

• ریتینر هالی (Hawley) که از فلز و اکریلیک ساخته شده است. قسمت اکریلیک بر سقف دهان قرار می گیرد و سیم های فلزی در جلوی دندان ها قرار می گیرند.
• نوع دیگر از پلاستیک شفاف ساخته شده و روی دندان ها قرار می گیرد. ظاهر این ریتینر، به الاینر اینویزیلاین شباهت دارد.

نگهدارنده های ثابت به پشت دندان ها چسبانده می شوند. این نوع ریتینر، معمولا برای دندان های جلویی و پایینی استفاده می شود چراکه احتمال این که به حالت اولیه خودشان برگردند، زیاد است. در بعضی موارد، ارتودنتیست برای دندان های جلو و پایینی نگهدارنده ثابت را استفاده می کند و سپس الاینر پلاستیکی شفافی را هم روی کمان پایینی دهان فرد جایگذاری می کند.

کلینیک ارتودنسی در اصفهان

اسپلینت ها (splints)

اسپلینت ها می توانند هم برای فک پایین و هم برای فک بالا طراحی شوند. این وسیله به بسته شدن صحیح فک کمک می کند. اسپلینت برای افراد دارای سندروم مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) استفاده می شود. در این سندروم، ماهیچه هایی که مسئول حرکت فک هستند دچار درد و اختلال می شوند.

صرف نظر از وسیله مورد استفاده و درمانی که ارتودنتیست برای هر نفر انجام می دهد، رعایت بهداشت دهان و دندان بسیار مهم است. به علاوه، باید به تک تک توصیه های دندانپزشک توجه کرد و آن ها را انجام داد.

چه کسانی باید به ارتودنتیست مراجعه کنند؟

اگر دندان ها به طور طبیعی و آنطور که باید، رشد نکنند، مال اکلوژن به وجود می آید. در این صورت، دندان ها کج و نامرتب خواهند بود. به علاوه، دندان های پایینی و بالایی به درستی روی هم قرار نخواهند گرفت. مال اکلوژن، بیماری نیست و سلامت فیزیکی بدن را تحت تاثیر قرار نمی دهد؛ بلکه نوعی تغییر در نحوه قرارگیری دندان ها است. با این حال، مال اکلوژن در ظاهر صورت و دندان ها تاثیر دارد و می تواند در بعضی افراد کمبود اعتماد به نفس و یا حتی افسردگی ایجاد کند. در حالت شدید و حاد، مال اکلوژن بر غذا خوردن، حرف زدن و تمیز کردن دندان ها نیز اثر می گذارد.

درمان های ارتودنسی، می توانند شرایط مختلف بوجود آمده در دندان ها را بهبود ببخشند. برخی از این شرایط و وضعیت ها عبارتند از:

کلینیک ارتودنسی در اصفهان

بیرون زدگی دندان های جلویی

درمان این مشکل می تواند ظاهر صورت و دندان های فرد را بهتر کند. به علاوه، از آسیب  به دندان ها در هنگام ورزش و یا افتادن، تا حد زیادی جلوگیری می شود.

شلوغی، تراکم و به هم ریختگی دندان ها

در یک فک کوچک، ممکن است فضای کافی برای همه دندان ها وجود نداشته باشد. در این مواقع، ارتودنتیست می تواند یک یا چند دندان را بکشد تا فضای کافی برای سایر دندان ها به وجود بیاید.

دندان های نهفته (impacted teeth)

این وضعیت زمانی اتفاق می افتد که دندان های دائمی از لثه و یا استخوان، خارج نشوند و یا تا نیمه خارج شوند.

دندان های نامتقارن

در حالتی که دندان ها نامتقارن باشند، دندان های بالایی و پایینی با هم جفت نیستند؛ به خصوص در زمانی که دهان بسته است اما دندان ها دیده می شوند.

اوربایت و دیپ بایت (overbite and deep bite)

در این وضعیت، زمانی که دندان ها روی هم فشرده می شوند، دندان های فک بالا بیشتر از حد معمول جلوی دندان های فک پایین  قرار می گیرند.

ریورس بایت (reverse bite)

اگر با فشردن دندان ها بر روی هم، دندان های فک بالا یا پشت و یا هم تراز دندان های فک پایین قرار بگیرند، فرد دچار ریورس بایت است.

اپن بایت (open bite)

در حالت اپن بایت، اگر فرد دندان هایش را روی هم فشار دهد، فضای خالی بین دندان های بالایی و پایینی دیده می شود.

آندربایت (under bite)

در این حالت دندان های فک بالا خیلی خیلی عقب تر از حالت عادی هستند و یا دندان های فک پایین بسیار جلو قرار گرفته اند.

کراس بایت (cross bite)

در کراس بایت، حداقل یک دندان از فک بالا وجود دارد که هنگام فشردن دندان ها روی هم، جلوی دندان پایینی قرار نمی گیرد.

وجود فاصله میان دندان ها

در این وضعیت، میان دندان ها فاصله وجود دارد. این فاصله می تواند به دلیل افتادن دندان باشد و یا ممکن است دندان ها به اندازه کافی بزرگ نباشند تا بتوانند فضاهای خالی را پر کنند. این وضعیت متضاد حالت شلوغی و تراکم بالای دندان ها است.

کلینیک ارتودنسی در اصفهان

درمان از چه زمانی باید آغاز شود؟

درمان معمولا از سن ۱۲ یا ۱۳ سالگی شروع می شود چراکه در این سن دندان های دائمی کاملا در آمده اند. البته ممکن است در این سن دندان ها هنوز مشکلی نداشته باشند و در سنین بالاتر وضعیت خاصی پیدا کنند. درمان برای کودکانی که لب شکری (cleft lip) و یا شکاف کام دارند، از قبل از این که دندان های دائمی شان در بیاید، شروع می شود.

حفظ بهداشت دهان پیش از شروع درمان ارتودنسی بسیار مهم است. زمانی که وسایل ارتودنسی روی دندان ها قرار می گیرند، احتمال این که ذرات غذا در دهان گیر کند و باقی بماند، افزایش می یابد. به همین دلیل در هنگام درمان، دندان ها باید با دقت بیشتری تمیز شوند تا پوسیدگی به وجود نیاید.

مراحل تشخیص

درابتدا، ارتودنتیست وضعیت دندان های بیمار را مورد بررسی قرار می دهد و پیش بینی می کند که اگر درمانی آغاز نشود، وضعیت دندان ها چگونه خواهد بود. ارتودنتیست برای بررسی، اعمال زیر را انجام می دهد:

• مطالعه سوابق پزشکی و دندانپزشکی بیمار
• معاینه دقیق بیمار
• بررسی عکس رادیوگرافی از فک و دندان بیمار
• تهیه مدل گچی از دندان های بیمار

سپس، دندانپزشک متخصص در مورد بهترین روش درمانی تصمیم می گیرد.

کلام آخر

هر فرد باید چکاپ های منظم دندانپزشکی را در برنامه خود جای دهد و هر ۶ تا ۱۲ ماه به مطب دندانپزشک مراجعه کند. با این کار، اگر فرد نیاز به درمان ارتودنسی داشته باشد، دندانپزشک خیلی سریع متوجه می شود و او را به ارتودنتیست ارجاع می دهد. ارتودنتیست، به صورت تخصصی بر قرارگیری صحیح دندان ها روی هم و همینطور صاف و مرتب بودن دندان ها تمرکز می کند.